A Fábrica de Xuvia
Ler en Galego Leer en Castellano
A coñecida por todos os nedenses e veciños de arredores como
a Fábrica de Xubia ten unha dilatada traxectoria , contando ao longo da súa
historia con proxectos de interese nacional. Nun principio Fábrica Nacional de
Cobreria, logo Casa da Moeda e de Armas e finalmente Fábrica de Tecidos, este
conxunto de edificacións e aparellos ao carón das augas do río Xuvia viron
pasar diante de sí a varios dos empresarios e máis importantes
dende o século XVIII ata os nosos días, presumindo de ser a última fábrica en
Galicia de fabricación textil.
A Fábrica Nacional de Cobrería de Xuvia: os inicios dun proxecto estatal
A crecente necesidade de materiais para a fabricación de barcos impulsou a creación dunha Fábrica de Cobrería, imprescindible para forrar as embarcacións da época. Son os anos das coñecidas como “Fábricas Reais”, sendo o seu principal cometido proporcionar materia prima as distintas industrias nacionais e reducir así as importacións de materiais clave.
 |
| Plano da Fábrica de Cobre |
¿Por qué en Xuvia?
Ben pensado, o Arsenal Militar e os principais estaleiros da
ría atopábanse na cidade de Ferrol, ainda en vías de crecemento pero cunha marcada
importancia estatal. Se ben é certo que na Vila de Neda existiron moitos
estaleiros de ribeira, ainda así poderíamos plantexar unha pregunta: ¿por qué
elixiron Xuvia para crear unha das súas Fábricas Reais?
Os motivos foron claramente estratéxicos e de carácter
xeográfico. Era necesario localizarse preto dunha fonte de auga continua e con
certo caudal que permitira o establecemento de muiños hidráulicos así como
estar preto das principais vías de comunicación fluviais e terrestres. Xuvia cumplía
con todos estos requisitos, atopándose na beira da principal ruta de
comunicación da comarca e da súa ponte. Na época era moito máis habitual o
transporte fluvial xa que as vías terrestres estaban ainda na súa maior parte
en vías de desarrollo, non rematándose a construcción da principal carretera
que abarca toda a contorna da ría ata finais do século XIX. Dada a perfecta
localización dos terreos da futura fábrica, as barcazas poderían chegar ata a
mesma porta, facilitando o transporte de material.
 |
| Acceso á Fábrica pola estrada principal ao carón da ponte de Xubia |
Instalacións de primeira categoría: a Presa do Rei
Aproveitar o cauce e abundante caudal do río era a principal
prioridade. Así pois, o propio rei ordea construir unha presa
ao carón dos terreos onde se está a establecer a fábrica para aproveitar ao
máximo a enerxía hidráulica e poder mover así as pesadas máquinas que estaban a
instalarse na fábrica: a Presa do Rei, sendo nomeada en honor ao monarca.
Tal era a potencia e caudal que chegaba a acadar os 300
cabalos de potencia, conseguidos gracias a un canal que partia dende a presa
ata a coñecida como a “Casa das Comportas”, dando ou cortando o paso da auga
para que esta continuase por outro canle de conducción. Este remataba nun
depósito, dende o cal partían varios canalizos máis pequenos que daban servizo
a tódalas rodas hidráulicas que movían xigantes cadeas para xerar enerxia.
A calidade dos materiais e o coidado co que se construiu todo
o conxunto fixeron que a fábrica fose un dos establecementos máis importantes
do país, tal e como se desprende no Boletín General de Ventas de Bienes
Nacionales do ano 1870 ( http://www.segoviamint.org/espanol/articulos/subastas/jubia_3_subasta.html)
Real Fábrica de Moeda e de Armas
Tan só uns dez anos trala súa inauguración, en 1811 a
fábrica de cobrería converterase nunha CECA ou Fábrica de Moeda. A Guerra da
Independencia deixara a Casa da Moeda de Segovia en mans francesas polo que os
afins ao rey Fernando VII tiveron que buscar outra localización para acuñar as
súas moedas. En 1815, esta voltaría a estar en mans do monarca español,
perdendo importancia a CECA de Xuvia, deixando definitivamente esta actividade
na década dos cincuenta do século XIX.
Principalmente, a moeda de curso legal por aqueles anos foron
os maravedíes, fabricados en cobre. A primeira moeda fabricada en Xuvia sería a
correspondente a oito maravedíes no ano 1811. Máis adiante elaboraríanse tamén
no reinado de Isabel II maravedíes, reais e escudos. Simultáneamente tamén se
fabricaron de carácter esporádico fusís e outras armas.
Serían anos convulsos
onde as malas relación co Arsenal de Ferrol por conflitos de intereses puxeron
en varias ocasións en perigo a viabilidade de este proxecto, pechando
definitivamente no ano 1868.
 |
| Moedas acuñadas na Fábrica de Xubia |
Fábrica Textil de Xuvia
Tras dous anos e varias subastas públicas, o empresario
D.Francisco de Barcón y Quevedo adquire a fábrica e os terreos adxuntos á
mesma.
Ferrolán de nacemento, emigrou a Cuba aos 17 anos,
traballando en varias empresas, onde coñecería a súa primeira muller, filla do
propietario dunha destas empresas. A súa estancia na illa non pasou
desapercibida, chegando a formar un escuadrón de batalla para deter a un recen
creado movemento independentista, recibindo pola súa labor patriótica varias
condecoracións e títulos por parte do goberno español.
Case tres décadas máis tarde, Don Francisco retorna a
Ferrol, casado xa en segundas nupcias tras quedar viuvo e con varios fillos ao
seu cargo. Esta aínda non sería a definitiva, casándose por terceira vez cunha
sobriña uns anos antes de adquirir a Fábrica. Ademáis de promover a que se
convertiría na pioneira fábrica textil foi o impulsor do tranvía entre a cidade
departamental e Neda, fundou o xornal Diario Ferrolano e chegou a dirixir anos
máis tarde “El Correo Gallego”. Da man dos seus fillos tamén apoiou varias
iniciativas empresariais na comarca, como o astillero de Xuvia, xusto enfrente
da Fábrica. Unha das súas principales obras foi a construcción da próxima
igrexa de Santa Rita, erixida en honor a súa filla Rita trala súa morte con
escasos vinte anos.
 |
| Familia Barcón no pazo da Fábrica |
A fábrica textil converteuse nunha das máis importantes do
país, empregando a moitos traballadores da contorna, especialmente mulleres, as
cales se levantaron no ano 1918 para protestar contra os baixos salarios e as
precarias situacións as que estaban sometidas as traballadoras de toda a
comarca. Xunto a elas, as panadeiras e moitas outras mulleres de Ferrolterra
lideraron unha das principais folgas da época, sendo erixido fai unhas semanas
un monumento nas proximidades da fábrica (concretamente no próximo paseo
marítimo) para rememorar a todas as represaliadas e as que loitaron sen
descanso polos seus dereitos.
 |
| Fonte: http://ollaparo.gal/2017/12/19/revolta-das-pedradas-marzo-1918/ |
Ademáis do conxunto fabril, construíronse oficinas,
talleres, unha mansión, xardíns, un embarcadeiro e ata unha capela.
Esta foi construida nos primeiros albores da fábrica como
consecuencia dunha promesa feita por D.Manuel Fernández Flórez y Arias, un dos
primeiros propietarios. Está adicada a San Juan Gualberto, rememorando o
fatídico 12 de xullo de 1795, cando D.Manuel sobrevive a unha contenda no
estreito de Xibraltar e trala cal é ascendido a Alférez de Fragata polo rei
Carlos IV.
Cando Barcón adquire a fábrica atopa que a capela atópase en
moi mal estado, decidindo trasladar a imaxen de San Juan Gualberto a igrexa de
Santa María de Neda. Anos máis tarde se reforma a antiga capela e a imaxe volve
ao seu lugar primixenio, servindo como patrono da fábrica de tecidos ata que a
familia Barcón abandoa a Fábrica.
 |
| Conxunto residencial |
O espectacular pazo onde residiu a familia durante varias
décadas foi destruido, quedando tan só para a memoria varias fotografías. Sí se
manteñen sen embargo varias residencias de estilo modernista onde vivían os
traballadores da época, así como antigas ferramentas e a vella central
eléctrica que daba vida a fábrica. Todo rodeado de uns espectaculares xardíns
ao carón do río, paisaxe idílico e inesquecible para moitos.
Sobre todos estos
elementos sobresalía a torre de pedra da entrada, coroada por un espectacular
reloxo diseñado no ano 1813 por Andrés Antelo, o cal sería tamén director da
fábrica. Son varios os mecanismos construidos por este representante da
Maestranza da Armada repartidos por toda Galicia. Algúns dos máis importantes
son o da Igrexa de San Julián e o que conecta a campana da torre Berenguela da
catedral de Santiago.
 |
| Torre e reloxo da entrada ao recinto |
Situación actual
De forma interrumpida mantense a actividade textil da
Fábrica dende o ano 1873. Na actualidade, Galicia Textil S.A. pertence a un
extenso grupo textil encabezado por Textil Santanderina dende o ano 1982.
Céntrase na fabricación de tecidos, especialmente de algodón, poliéster, lino e
lycra.
Bibliografía
- www.asociacionbuxa.com
- www.lavozdegalicia.es
- www.diariodeferrol.com
- www.galiciatextil.com
- Tesis doutoral: "Os reais establecementos de Xuvia: Recompilación documental, estudo histórico e estudo e catalogación das moedas de Xuvia do Museo Arqueolóxico e Histórica de A Coruña" realizado por Ana Isabel Bello Platas
Comentarios
Publicar un comentario